Słowa, które zostają na długo. Jak mówić, by wspierać?

Jak dorośli wpływają na samoocenę i relacje dziecka?

Dzieci poznają siebie poprzez odbicie w oczach dorosłych. To, jak są postrzegane i nazywane przez najbliższe im osoby - rodziców, nauczycieli, opiekunów - kształtuje ich obraz samego siebie. Każde dziecko rodzi się z naturalną ciekawością i potrzebą akceptacji, jednak dorośli – często nieświadomie – mogą ten rozwój ograniczać, stosując etykiety i oceny, które na długo zapadają w pamięć. Słowa takie jak „jesteś niezdarą” czy „z tobą to zawsze jest problem” mogą głęboko zagnieździć się w psychice dziecka, stając się częścią jego tożsamości.

Etykiety, które ograniczają

Poczucie własnej wartości nie jest cechą wrodzoną – kształtuje się codziennie, w relacji z dorosłymi. Jak pokazują badania prof. Carol Dweck z Uniwersytetu Stanforda¹, dzieci chwalone za wysiłek i zaangażowanie rozwijają tzw. nastawienie na rozwój – lepiej radzą sobie z porażkami, są bardziej wytrwałe i otwarte na wyzwania. Z kolei etykietowanie obniża motywację i sprawia, że dziecko przyjmuje negatywny obraz siebie jako coś stałego i niezmiennego. Ma to wpływ nie tylko na wyniki w nauce, ale również na relacje społeczne – jak podkreśla psycholożka dr Susan Harter, samoocena to jeden z kluczowych czynników determinujących jakość relacji z rówieśnikami. Dzieci z niskim poczuciem własnej wartości częściej wycofują się z kontaktów, unikając ich z obawy przed kompromitacją, porównywaniem czy odrzuceniem. Inne, by ukryć brak pewności siebie, mogą reagować agresją. Tymczasem dzieci, które czują się akceptowane przez swoich opiekunów, są zwykle bardziej otwarte, ufne i odporne psychicznie – rzadziej stają się ofiarami przemocy rówieśniczej i łatwiej budują zdrowe relacje społeczne².

Bezpieczne relacje zaczynają się w domu

Poczucie własnej wartości nie zależy od wyników w nauce czy pochwał w zeszycie. To wewnętrzne przekonanie, że ma się swoją wartość niezależnie od sukcesów, ocen w szkole i opinii innych. To siła, która pozwala dziecku wchodzić w relacje bez lęku, bez potrzeby udowadniania swojej wartości. Kiedy dziecko czuje się ważne, akceptowane i wysłuchane w domu, z większą pewnością wchodzi w świat rówieśników. Dlatego tak ważne jest budowanie codziennej atmosfery bezpieczeństwa – opartej na szacunku, zrozumieniu i empatii.

Bezpieczne relacje w domu to warunek zdrowego rozwoju dziecka. Ich podstawą powinna być bezwarunkowa miłość i akceptacja dziecka takim jakim jest. Dzięki temu rośnie w nim przekonanie, że jego emocje, problemy i potrzeby są istotne, a ono samo ważne i kochane. I że nie musi nic nikomu udowadniać, by zasługiwać na miłość. Ma to ogromny wpływ na przyszłe relacje i dobre funkcjonowanie w dorosłym życiu - podkreśla psycholog Urszula Młodnicka,
ekspertka Akademii Bezpiecznego Puchatka.

Co może zrobić dorosły – tu i teraz?

Naszą rolą – jako dorosłych nie jest ocenianie dzieci, lecz wspieranie ich w rozwoju we własnym tempie i pomoc w odkrywaniu ich potencjału. Może się to przejawiać poprzez towarzyszenie dzieciom w codziennych wyzwaniach, dodawaniu odwagi, a po odniesionej porażce uczeniu, że błędy są naturalną częścią rozwoju, ponieważ pokazują, co możemy zrobić lepiej następnym razem – mówi psycholog Urszula Młodnicka,
ekspertka Akademii Bezpiecznego Puchatka.

Małe gesty - wielka wartość

Budowanie poczucia własnej wartości i bezpiecznych relacji nie wymaga wielkich gestów – liczą się codzienne działania. To, jak mówimy do dzieci, jak ich słuchamy i jak jesteśmy przy nich obecni, ma realny wpływ na to, jak postrzegają siebie i świat. Ekspertka radzi:

• Okazujmy bezwarunkową akceptację. Nie bójmy się mówić dzieciom wprost: „Jak dobrze, że jesteś”, „Lubię spędzać z Tobą czas”, „Brakowało mi Ciebie”.

• Zamieńmy ocenę na wsparcie. Zamiast: „Nic nie umiesz”, powiedzmy: „Widzę, że to jest dla Ciebie trudne – potrzebujesz pomocy?”.

• Chwalmy za wysiłek, nie tylko za efekt. Gdy dziecko zapyta: „Ładne?”, zapytajmy czy jemu się podoba. Doceniamy starania: „Widzę, jak bardzo się starałeś”, „Możesz być z siebie dumny”.

• Dawajmy uwagę. Pokazujmy, że pasje naszych dzieci są dla nas ważne. Cieszmy się małymi i większymi sukcesami. Wspierajmy w trudnych momentach i chwilach słabości - każdy je przecież ma.

• Nie porównujmy dzieci do innych. Każde dziecko rozwija się w swoim tempie. Zamiast porównań, zachęćmy do refleksji: „Co zrobiłeś lepiej niż ostatnio?”, „Czego się dziś nauczyłeś?”, „Z czego jesteś dumny?”.

• Pokazujmy pozytywne konsekwencje działań. Zamiast tylko oceniać, mówmy o efektach: „Dzięki swojemu wysiłkowi coraz lepiej czytasz. Niedługo będziesz mógł to robić samodzielnie”.

• Budujmy codzienne rytuały bliskości. Wspólna kolacja, rozmowa przed snem, pytanie: „Jak się dziś czułeś w szkole?” lub „Co dobrego cię spotkało?” potrafią zdziałać więcej niż niejeden wykład.

Uczymy się razem

Jednym z przykładów inicjatyw wspierających dzieci w budowaniu zdrowych relacji jest Akademia Bezpiecznego Puchatka. Podczas zajęć dzieci uczą się rozpoznawania emocji, radzenia sobie w trudnych sytuacjach i rozwijania empatii – a także tego, jak być dobrym kolegą i koleżanką. Edukacja emocjonalna i społeczna w pierwszych latach nauki ma kluczowe znaczenie. Program promuje relacje oparte na szacunku, zrozumieniu i bezpieczeństwie.

W roku szkolnym 2024/2025 Akademia Bezpiecznego Puchatka objęła swoim zasięgiem ponad 240 tys. pierwszoklasistów, 13 tys. nauczycieli i 5,5 tys. szkół podstawowych w Polsce. Od początku istnienia programu wzięło w nim udział już ponad 3,5 mln uczniów – co czyni go największą tego typu inicjatywą edukacyjną w kraju.



Akademia to bezpłatny program dla uczniów klas I szkół podstawowych, uczący zasad bezpieczeństwa w sześciu kluczowych obszarach: w szkole, w domu, na drodze, w internecie, w relacjach rówieśniczych i podczas wypoczynku. Materiały tworzone są we współpracy z psychologami i ekspertami ds. bezpieczeństwa. Program objęty jest patronatem honorowym Komendanta Głównego Policji.


<sup>O programie

„Akademia Bezpiecznego Puchatka” to ogólnopolski program edukacyjny skierowany do uczniów klas I szkół podstawowych. Obejmuje on tematykę związaną z bezpieczeństwem dzieci w różnych sferach życia. Program organizowany jest przez markę Puchatek we współpracy z Biurem Prewencji oraz Biurem Ruchu Drogowego KGP. W ciągu 16 edycji programu wzięło w nim udział ponad 3,5 miliony dzieci. W ramach tegorocznej edycji przygotowano także infografiki edukacyjne, dostępne w Strefie Rodzica na stronie www.akademiapuchatka.pl, które ułatwiają utrwalanie wiedzy w domowym zaciszu. Wiecej informacji na stronie: https://akademiapuchatka.pl/


1 The Perils and Promises of Praise – Carol S. Dweck, Educational Leadership, 2007.
https://www.ascd.org/el/articles/the-perils-and-promises-of-praise
2 Laursen, B., Hafen, C. A., Kerr, M., & Stattin, H. (2016).
Friendship Influence Moderates the Prospective Association Between Parental Support and Adolescent Adjustment.</sup>